Maria Borucka-Arctowa

---

Życiorys

Maria Borucka-Arctowa miała zróżnicowane życie i karierę. Jej ojciec był urzędnikiem państwowym. W 1922 roku rodzina zdecydowała się na przeprowadzkę do Wilna, co rozpoczęło nowy rozdział w jej życiu. W 1938 roku, po zakończeniu gimnazjum im. A. Czartoryskiego, podjęła studia na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Z powodu wybuchu II wojny światowej była zmuszona przerwać naukę. W trakcie wojny angażowała się w organizację tajnego nauczania, jednocześnie kontynuując swoją edukację, co zaowocowało uzyskaniem dyplomu w 1946 roku na Uniwersytecie Jagiellońskim.

W latach 1946–1950 była aktywna w Konwersatorium Naukoznawczym i pracowała w redakcji Życia Nauki. W 1947 roku została asystentem w Katedrze Teorii i Historii Filozofii Prawa na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie kierownikiem katedry był Jerzy Lande, uczeń Leona Petrażyckiego. W 1950 roku obroniła swoją rozprawę doktorską zatytułowaną „Zagadnienia funkcjonalizmu w teorii prawa”. W 1957 roku opublikowała pracę „Prawo natury jako ideologia antyfeudalna”, co przyczyniło się do jej awansu w hierarchii akademickiej. W 1958 roku uzyskała tytuł kandydata nauk, a w 1959 roku została docentem w katedrze Teorii Państwa i Prawa na tym samej uczelni. W 1968 roku uzyskała profesurę Uniwersytetu Jagiellońskiego, wyróżniając się jako pierwsza kobieta-profesor na wydziale prawa w Polsce. W 1978 roku otrzymała tytuł profesora zwyczajnego.

Maria Borucka-Arctowa była stypendystką wielu prestiżowych instytucji, takich jak British Council (1947–1948), Fundacja Forda (1958), Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales (w latach 1967 i 1982) oraz Fundacja Heinricha Hertza (1980).

Od 1970 roku kierowała Zespołem Badań nad Świadomością Prawną Społeczeństwa Polskiego w Instytucie Państwa i Prawa, który później przekształcono w Instytut Nauk Prawnych PAN. Pełniła również funkcję prodziekana Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz kierowniczki Zawodowego Studium Administracyjnego. Oprócz tego, była kreatorką pierwszej w Polsce Katedry Socjologii Prawa na UJ, którą prowadziła do 1991 roku. W latach 1987–1990 była również członkinią Rady Legislacyjnej.

Była aktywna w wielu profesjonalnych organizacjach, w tym w Komitecie Badań Naukowych, Polskim Towarzystwie Socjologicznym oraz Polskim Towarzystwie Nauk Politycznych. Jej wkład w rozwój prawa i nauki był doceniany, a swoje idee publikowała w miesięczniku „Państwo i Prawo”.

Maria Borucka-Arctowa zmarła i została pochowana na cmentarzu wojskowym przy ul. Prandoty w Krakowie (kwatera XCII-2-5).

Praca naukowa

Na początku swojej drogi naukowej Maria Borucka-Arctowa koncentrowała się na badaniach dotyczących historii doktryn politycznych oraz prawnych. Z biegiem czasu jej zainteresowania przesunęły się w stronę socjologii prawa, co stało się kluczowym elementem jej późniejszej działalności badawczej.

W 1957 roku opublikowała pracę pod tytułem Prawa natury jako ideologii antyfeudalnej, w której analizowała, w jaki sposób doktryny prawnonaturalne były powiązane z przemianami społecznymi w okresie nowożytnym, wspierając ruchy antyfeudalne. Jej badania w dużej mierze były inspirowane koncepcjami Leona Petrażyckiego, który znacząco wpłynął na rozwój jej myślenia socjologicznego.

W swojej twórczości Borucka-Arctowa badała interakcje między psychologią (zwłaszcza psychologią społeczną), procesami społecznymi, a prawem. Stąd też wynikały jej zainteresowania świadomością prawną, socjalizacją prawną oraz polityką prawa.

W swojej pracy prowadziła empiryczne badania nad prawem i kierowała realizacją licznych projektów badawczych w tej dziedzinie, które obejmowały istotne problemy funkcjonowania prawa oraz instytucji publicznych. Analizowała także poglądy społeczeństwa polskiego na temat prawa oraz instytucji, a ponadto przeprowadzała badania dotyczące socjalizacji prawnej.

Niektóre z jej projektów były realizowane we współpracy z badaczami z Niemiec i Francji i miały charakter porównawczy. W kontekście badań empirycznych, Borucka-Arctowa rozwinęła także ważne koncepcje teoretyczne, takie jak typologia postaw wobec prawa oraz świadomości prawnej.

Publikacje

Bibliografia dotycząca twórczości Marii Boruckiej-Arctowej obejmuje różnorodne monografie oraz redagowane tomy, które poruszają istotne kwestie związane z prawem i jego społecznym działaniem. Wśród nich znajdują się:

• Prawo natury jako ideologia antyfeudalna; PWN, Warszawa 1957,
• Z zagadnień społecznego działania prawa, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 1962,
• O społecznym działaniu prawa, PWN, Warszawa 1967,
• Wstęp do nauk o państwie i prawie, Uniwersytet Jagielloński Kraków 1968 (wraz z Aleksandrem Peczenikiem i Janem Woleńskim),
• Wstęp do nauk o państwie i prawie, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 1970 (wraz z Janem Woleńskim),
• Wybór tekstów z socjologii i psychologii społecznej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 1971 (red. wraz z Markiem Waldenbergiem),
• Badania nad świadomością prawną robotników; Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 1974 (red.),
• Świadomość prawna robotników, Ossolineum, Wrocław 1974 (red.),
• Die gesellschaftliche Wirkung des Rechts, Duncker und Humblot, Berlin 1975,
• Poglądy społeczeństwa polskiego na stosowanie prawa, IFiS PAN; Warszawa 1977 (red.),
• Poglądy społeczeństwa polskiego na stosowanie prawa, Ossolineum, Wrocław 1978 (red.),
• Wybór tekstów z psychologii społecznej dla studentów wydziału prawa i administracji, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 1978,
• Świadomość prawna a planowe zmiany społeczne, Ossolineum, Wrocław 1981,
• Społeczne poglądy na funkcje prawa, Ossolineum, Wrocław 1982 (red.),
• Skuteczność rozstrzygania sporów w postępowaniu cywilnym w praktyce i opinii stron, Ossolineum, Wrocław 1989 (red.),
• Społeczne poglądy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (red), PWN, Warszawa 1990,
• Typologia postaw wobec sądu w świetle badań empirycznych, Uniwersytet Jagielloński; Kraków 1990 (wraz z Janiną Czapską i Krystyną Daniel),
• Socjalizacja prawna, INP PAN, Warszawa 1993 (red. wraz z Chantall Kourilsky),
• Wstęp do prawoznawstwa, Kraków 1997 (wraz z Janem Woleńskim),
• Sądy w opinii społeczeństwa polskiego, Polpress, Warszawa 2003 (wraz z Krzysztofem Pałeckim).

Ordery i odznaczenia

Maria Borucka-Arctowa została uhonorowana przez władze polskie wieloma prestigowymi odznaczeniami, które świadczą o jej znaczeniu i wkładzie w różne dziedziny życia społecznego oraz kulturalnego. Poniżej przedstawione są przyznane jej wyróżnienia:

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany w 1996 roku,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, nadany w 1981 roku,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, otrzymany w 1973 roku,
• Medal 10-lecia Polski Ludowej, przyznany 15 stycznia 1955 roku.

---

Oceń: Maria Borucka-Arctowa

---